Ένας διαφορετικός Βενιζέλος

… δίπλα σε φίλους του στη Θεσσαλονίκη – Από τη μυθολογία της πόλης και την Αριστερά, έως την εκκλησιαστική Γραμματεία και τον Στράτο Διονυσίου – ΒΙΝΤΕΟ

Στην παρουσίαση του βιβλίου του Μιχάλη Τριανταφυλλίδη, «Η πόλη που αγαπούσαμε», εκδ. Επίκεντρο ο Ευάγγελος Βενιζελος ήταν ομιλητής… Το ενδιαφέρον εδώ για όποιον δηλαδή διαβάσει στη συνέχεια (την ομιλία του Βενιζέλου), είναι φυσικά η Θεσσαλονίκη και ο φίλος του ο συγγραφέας, αλλά είναι και ο ίδιος ο Βενιζέλος. Διότι αποκαλύπτεται ένας διαφορετικός Ευάγγελος Βενιζέλος. Αυτό το πρόσωπο υπάρχει, απλώς δεν είναι γνωστό όσο ο πολιτικός και ο καθηγητής! Υπάρχει και είναι αυτός που κάθεται δίπλα στον φίλο του τον ευμεγέθη συγγραφέα Τριανταφυλλίδη.

Αφεθείτε στην αφήγηση (του Βενιζέλου) που ακολουθεί και θα καταλάβετε, αλλά και θα ταξιδέψετε (ειδικά αν δείτε και το βίντεο της παρουσίασης του βιβλίου, με τα αποσπάσματα και τις μουσικές, καθώς και τις ομιλίες των υπολοίπων)!

Ευάγγελος Βενιζελος: Τον Μιχάλη τον γνώρισα τον Σεπτέμβριο του 1974, όταν μπήκα στη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης. Ήταν έναν χρόνο παλαιότερος. Από την αρχή ένοιωσα πολύ μεγάλη ημερολογιακή και σωματική αλληλεγγύη.

Ημερολογιακή γιατί έχουμε ένα χρόνο διαφορά ακριβώς. Είναι γεννημένος τον Ιανουάριο του 1956. Πήγε σχολείο με τους γεννημένους του 1955, γιατί δηλώθηκε γεννημένος πρωτοχρονιά. Εγώ είμαι γεννημένος, κανονικά όχι ληξιαρχικά, την 1η Ιανουαρίουτου 1957. Έχω πάει σχολείο με το 1956. Άρα διατηρήσαμε ένα ακαδημαϊκό έτος διαφορά. Είχα αντιληφθεί όμως εξαρχής, παρά την οικειότητα, ότι ο Μιχάλης είναι μια εμβληματική και υπερχειλής προσωπικότητα. Είναι αιχμάλωτος του μεγέθους του, το οποίο είναι σωματικό, αλλά και ψυχικό και διανοητικό. Και έτσι πορευόμαστε με προσεγγίσεις ή και αποκλίσεις 48 χρόνια, σχεδόν όλη τη Μεταπολίτευση. Βέβαια αυτός ο ένας χρόνος ήταν καταλυτικός γιατί ο αυτός μπήκε στο πανεπιστήμιο επί δικτατορίας, εγώ μπήκα στο πανεπιστήμιο με τη Μεταπολίτευση να έχει συντελεστεί, σε τελείως διαφορετικό κλίμα.

Νομίζω ότι το θεμελιώδες στοιχείο του Μιχάλη είναι η πρόσδεσή του στην οικογένεια. Σέβεται σε βαθμό συγκινητικό, προνεωτερικό, το πατρικό πρότυπο. Ο Γιώργος Τριανταφυλλίδης σημαίνει πολλά για τον Μιχάλη, ως προσωπικότητα, με τις ποικιλίες της και τις αντιφάσεις της. Ψάλτης, λάτρης της συμφωνικής μουσικής, αριστερός, δικηγόρος, στέλεχος της αριστεράς, μια προσωπικότητα της τοπικής κοινωνίας κατά κυριολεξία. Πάντα είναι η αναφορά του Μιχάλη, πέρα και πάνω από όλους τους άλλους.

Ο Μιχάλης είναι επίσης προσκολλημένος στον τόπο του. Είναι νομίζω Θεσσαλονικιός με όλη τη σημασία της λέξης, αλλά είναι προσκολλημένος σε μία πολυπολιτισμική, μυθολογική Θεσσαλονίκη και η πατριδογνωσία του τείνει να είναι φανταστική τελικά. Προσεγγίζει τη Θεσσαλονίκη καταρχάς ως χώρο στον οποίο συνέβησαν πολύ κρίσιμα γεγονότα ιστορικά, πολιτικά, δολοφονίες, δίκες, αλλά προσεγγίζει και τη Θεσσαλονίκη, όπως θα έπρεπε να είναι αλλά δεν είναι. Αυτό είναι μια μόνιμη απώλεια, μια αναπηρία.

Λόγω και του πατέρα του ο Μιχάλης μας συνήγαγε, σήμερα, Μεγάλη Εβδομάδα, Μεγάλη Τρίτη, γιατί όπως είπα και προηγουμένως ακολουθώντας τα ίχνη του πατέρα του είναι και ο ίδιος λάτρης της βυζαντινής μουσικής. Νομίζω ότι είναι λάτρης όλων των στοιχείων που συνδέουν την καθ΄ημάς Ανατολή με την καθ΄ημάς Δύση. Είναι ο δυτικότερος που μπορεί να συναντήσει κανείς και ταυτόχρονα ο ανατολικότερος που μπορεί να συναισθανθεί κανείς.

Όταν πριν από καιρό πέθανε ο πρωτοψάλτης Χαρίλαος Ταλιαδώρος, είχα την ευκαιρία να ξαναδώ, γιατί έγραψε ένα σχόλιο, πόσο δεμένος ήταν με τον Χαριλάκη, ο Μιχάλης, αλλά κυρίως ο πατέρας του και πόσο πολύ τον έχει επηρεάσει ο Ταλιαδώρος και το ηχόχρωμα αυτής της ψαλτικής παράδοσης. Δεν είναι τυχαίο όταν πριν από μερικά χρόνια όταν ο Πατριαρχικός Ναός επρόκειτο να επιλέξει τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη στο αναλόγιο για να διαδεχθεί τον Αστέρη που αρρώστησε, διάλεξε τον πρωτοψάλτη του Ιερού Ναού του Αγίου Γρηγορίου της Νεαπόλεως από τη Θεσσαλονίκη, εξωτικό, και τον μετακίνησε στην Πόλη. Και νομίζω μας συνήγαγε, γιατί όσους τόνους μαρξιστικής παιδείας και αν έχει υποστεί, ξέρει πάρα πολύ καλά ότι η εκκλησιαστική γραμματεία είναι αναντικατάστατη και ότι η Μεγάλη Εβδομάδα, αυτές οι μέρες, με αποκορύφωση τη Μεγάλη Πέμπτη, είναι η πραγματική Κιβωτός της γλώσσας, είναι η επιτομή της ελληνικής γλώσσας, είναι η συνέχεια της ελληνικής γλώσσας.

Βεβαίως επίκεντρό του είναι πάρα πολύ συχνά η Χαριλάου. Καθώς γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή οφείλουμε να θυμηθούμε ότι η Χαριλάου προέκυψε ως ένα μεγάλο φιλόδοξο και εντυπωσιακά μεγάλο, νεωτερικό για την εποχή του, πρόγραμμα ιδιωτικής πολεοδόμησης για την αποκατάσταση των προσφύγων. Αυτός ήταν ο στόχος του Χαρίλαου που έκανε την Χαριλάου, παράλληλα με τις προσπάθειες του ελληνικού κράτους, της Κοινωνίας των Εθνών, του Μόργκενταου και όλων των άλλων που αγωνιζόντουσαν να αποκαταστήσουν τους πρόσφυγες, ιδίως τους αστούς πρόσφυγες, για τους οποίους η αποκατάσταση ήταν πολύ πιο δύσκολη.

Για να καταλάβει κανείς τη Χαριλάου πρέπει να πάει στην Ελευσίνα, γιατί στην Ελευσίνα βρίσκονται τα ίχνη του Χαρίλαου ως ιδρυτή της ελληνικής χημικής βιομηχανίας που έκανε στη Θεσσαλονίκη αυτό το τεράστιο σχέδιο.

Ο Μιχάλης όπως μας εξήγησε και ο Κόκας προηγουμένως και ο Πάνος γνωρίζει πολύ καλά ή εν πάσει περιπτώση υποπτεύεται, ότι το ανώτερο στάδιο της ζωής είναι η λογοτεχνία και το ανώτερο στάδιο λογοτεχνίας είναι η αυτοβιογραφία και αν κάτι μένει από τη ζωή μας είναι μια αφήγηση. Όταν λοιπόν συγκροτούμε την αφήγηση αναστοχαζόμαστε τη ζωή μας. Αλλά δεν δικαιούται να κρύβει δυο χρόνια, επειδή έγραψε το σχετικό κείμενο όταν ήταν 64, δεν μπορεί να κρύβει ότι τώρα είναι 66, διότι έτσι γίνεται ο υπολογισμός.

Επίσης ξέρει πάρα πολύ καλά ότι πολιτισμός σημαίνει δίαιτα, όχι αυτή που δεν κάνουμε, η κατά κυριολεξία δίαιτα είναι η κουλτούρα. Τα κείμενα του περί κουζίνας είναι απολύτως εφάμιλλα και συγκρίσιμα στην ελληνική σύγχρονη, τρέχουσα, γραμματεία με τα κείμενα του δειπνοσοφιστή. Ο δειπνοσοφιστής είναι θεσσαλονικιός και αυτός, είναι ο Χρήστος Ζουράρις, ο αδερφός του Κώστα. Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει ένα στοιχείο μνήμης της Θεσσαλονίκης.

Δεν έχει εξαργυρώσει ο Μιχάλης τον αντιδικτατορικό του αγώνα. Με πολύ μεγάλη σεμνότητα κάνει νύξεις διακριτικές. Δεν θεωρεί ότι το χρειάζεται. Η ανανεωτική αριστερά έχει παίξει έναν ρόλο, φυσικά, στη διαμόρφωση του Μιχάλη, μα επειδή είναι οπαδός και της συμφωνικής μουσικής παιδιόθεν ma non troppo. Νομίζω ότι όταν μπήκε στον Ρήγα Φεραίο, το εξέλαβε κατά γράμμα, δηλαδή νόμιζε ότι θα συναντήσει τον Ρήγα Βελεστινλή και θα κάνουν μαζί τα μεγάλα Βαλκάνια, όπως τα περιέγραφε η Χάρτα και νομίζω ότι κατά βάθος από τη συμμετοχή του στον Ρήγα πιο πολύ του έχει μείνει η επαφή με τη Χάρτα του Ρήγα παρά με τις περιπέτειες τις ιδεολογικές και πολιτικές της ανανεωτικής αριστεράς.

Τον επηρέασαν βέβαια και οι Βρυξέλλες οι οποίες έχουν ενδιαφέρον ως θεσμική πρωτεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως μια πόλη που εγώ προσωπικά τη γνώρισα γαλλόφωνη και τώρα τη ζω ως αγγλόφωνη, η οποία έχει και πάρα πολύ μεγάλο γαστρονομικό ενδιαφέρον πάντα.

Τώρα η ελληνοτουρκική συνεργασία είναι κάτι πολύ σημαντικό για τον Μιχάλη, πρώτον, γιατί έχει αίσθηση των γεωπολιτικών συσχετισμών. Δεύτερον, επειδή ξέρει τι σημαίνει μοίρα ιστορική. Έχω πει πολλές φορές, και ίσως γίνομαι κουραστικός, το επετειακό έτος το περυσινό, των 200 ετών από το 1821, ότι η Ελλάδα συγκροτήθηκε ως ανεξάρτητο ελληνικό κράτος επειδή ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος έπεισε τις δυνάμεις της εποχής, τις στενά δυτικές, ιδίως τη Βρετανία και τη Γαλλία συμπληρωματικά, ότι η Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος, ως δίδυμο με την Τουρκία, η καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία και ένα νέο κράτος με Élan vital δυτικό, θα μπορούσαν να είναι αυτοί που θα ανασχέσουν την κάθοδο της Ρωσίας στις θερμές θάλασσες, στη Μεσόγειο. Είναι πάρα πολύ επίκαιρα όλα αυτά και συνδέονται και με τις προτεραιότητες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Μας συνδέουν εντυπωσιακά πολλά. Βρίσκει κανείς παντού κοινά νήματα. Τώρα άκουσα – δεν το είχα προσέξει- ότι είχε πείσει τον Στράτο Διονυσίου να έρθει στο Φεστιβάλ του Ρήγα. Πρέπει να σας πω ότι έχω γεννηθεί στους Αμπελοκήπους 100 μέτρα από το σπίτι στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Στράτος Διονυσίου. Ο πατέρας του έπαιζε μπόζο, ένα όργανο πολύ απλοϊκό και ο φωτογράφος της γειτονιάς που μου είχε βγάλει τις φωτογραφίες μου στα νήπια στις γυμναστικές επιδείξεις, ο Φώτο Ξάνθος ήταν στιχουργός του. Αλλά δίπλα στο σπίτι του Στράτου Διονυσίου, έμενε ο Τσαρουχάς ο βουλευτής, ο γνωστός από την υπόθεση Λαμπράκη, που δολοφονήθηκε στις 21 Απριλίου και 100 μέτρα παρακάτω ο Χαλκίδης, άλλο θύμα γνωστής δολοφονίας επί Χούντας. Όλα μαζί. Δεν μπορείς να διαχωρίσεις ούτε τον χώρο ούτε τις αναμνήσεις.

Τώρα ο Μιχάλης βεβαίως θέλει να μας πει κάτι πάρα πολύ απλό. Θέλει να μας πει ότι μας εμπιστεύεται ως εξομολόγους τους. Γιατί βεβαίως και έχει χιούμορ. Το χιούμορ είναι – λένε οι επιστήμονες του αντικειμένου – ενδεχομένως και ένα είδος νεύρωσης. Μπορεί να λειτουργεί, ιδίως ο αυτοσαρκασμός, ως υπεκφυγή. Να είναι δηλαδή και μία ένδειξη ανασφάλειας. Θέλει να μας εμπιστευτεί και ως εξομολόγους του, να μας πει τη ζωή του και να περιμένει από εμάς μία ανταπόδοση. Δηλαδή περιμένει από εμάς να τον αγκαλιάσουμε να τον χαϊδέψουμε. Περιμένει από εμάς την τρυφερότητα με την οποία μας απευθύνεται και νομίζω ότι αυτή είναι και η σημασία της σημερινής συνάντησης. Είναι να ανταλλάξουμε αυτές τις συμβολικές κινήσεις της εκατέρωθεν τρυφερότητας. Να είσαι καλά Μιχάλη μου.

* Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 19.4.2022, στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης. Ομιλητές:
Ευάγγελος Βενιζέλος, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ, πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, Κώστας Αναγνωστόπουλος, καθηγητής (συντ.) ΔΠΘ, συγγραφέας, Πάνος Θεοδωρίδης, συγγραφέας, Μιχάλης Τριανταφυλλίδης, ο συγγραφέας του βιβλίου. Συντονιστής: Petros Papasarantopoulos, εκδότης του Επίκεντρου και συγγραφέας.
Αποσπάσματα διαβάζει ο ομότιμος καθηγητής Τμ. Θεάτρου Σχολ. Καλών Τεχνών ΑΠΘ, Δημήτρης Ναζίρης. Τσέλο παίζει ο σολίστ, καθηγητής του ΚΩΘ, Δήμος Γκουνταρούλης.

Ακολουθεί το βίντεο της παρουσίασης του βιβλίου