Aθηναiες λεσβiες: Yes, I am!

Μετά από χρόνια σιωπής και φόβου, οι αθηναίες λεσβίες γίνονται ορατές στην πόλη, ελεύθερες και ωραίες

Οι γυναίκες που αγαπούν γυναίκες, «στη σκιά» παλιότερα πολύ περισσότερο από τους γκέι άνδρες, είναι σήμερα διεθνώς πιο ορατές από ποτέ. Στην πολιτική, στο επιχειρείν, στην τέχνη, στο θέαμα, στη μόδα, στη διασκέδαση, στον αθλητισμό, στην καθημερινότητα, ακόμα και μέσα στην ίδια την LGBTQ κοινότητα, όπου «ανταγωνίζονται» ισότιμα πια τους γκέι άνδρες.

Οι «άλλες» γυναίκες αναλαμβάνουν διαρκώς πρωταγωνιστικούς ρόλους σε φεστιβάλ, εκδηλώσεις, events, οργανώσεις, επιχειρήσεις, η πλειονότητα των queer θεωρητικών και συγγραφέων είναι γένους θηλυκού, αποφασιστική είναι η λεσβιακή συμβολή στη διεκδίκηση δικαιωμάτων, όπως το Σύμφωνο Συμβίωσης και ο γάμος. «I kissed a girl (and I liked it)» στον ποπ «ύμνο» της Κέιτι Πέρι, σε μια ανομολόγητη, παλιότερα, επιθυμία. Πόσο, όμως, αντανακλάται αυτό το κλίμα στην Ελλάδα;

Εμβληματική μορφή στα «καθ’ ημάς» είναι, βέβαια, η μεγάλη λυρική ποιήτρια Σαπφώ, που έζησε στην Ερεσό της Λέσβου στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα («προσκύνημα» για λεσβίες απ’ όλο τον κόσμο δεκαετίες τώρα). Στη σύγχρονη εποχή, αν εξαιρέσουμε μια χούφτα ακτιβίστριες και διανοούμενες, καμιά διάσημη Ελληνίδα δεν τόλμησε ν’ ανοίξει την ντουλάπα, έστω κι αν ο κόσμος το ‘χε τούμπανο. Μόνη εξαίρεση η μυστηριώδης Ντόρα Ρωζέττη, που το 1929 εξέδωσε το «λοξό» ρομάντζο Η ερωμένη της. Οι ανώνυμες ζούσαν διπλές ζωές ή δυστυχούσαν, ενώ η λεσβία φωτογραφιζόταν ως μια άσχημη, κακότροπη, τριχωτή αντρογυναίκα –εξού και το «νταλίκα» –, που είναι τέτοια γιατί απλώς αδυνατεί να προσελκύσει άνδρες (στη φαντασία του μέσου αρσενικού, άλλωστε, τα λεσβιακά παιχνίδια προετοιμάζουν απλώς την έλευση του λυτρωτή φαλλού, όπως στις στρέιτ τσόντες).

Τη δεκαετία του ’80 δημιουργήθηκαν, μέσα από το φεμινιστικό, κυρίως, κίνημα, οι πρώτες μαχητικές λεσβιακές ομάδες και τα πρώτα γυναικεία στέκια. Ωστόσο, οι ομοφυλόφιλες γυναίκες παρέμεναν στο περιθώριο της γκέι σκηνής. Αντίθετα, άλλωστε, με την Αμερική και τις ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπου οι ομοφυλόφιλες γυναίκες έχουν αναπτύξει βαθιές σχέσεις συντροφικότητας και ισχυρά κοινοτικά δίκτυα αλληλεγγύης, έχοντας παράλληλα κερδίσει μια υπολογίσιμη κοινωνική αποδοχή, η Ελληνίδα ζορίζεται αρκετά, ακόμα, να προκαλέσει ανοιχτά το οικογενειακό περιβάλλον και να ανεξαρτητοποιηθεί πλήρως, πόσο μάλλον να «δηλωθεί» δημόσια.

Η εικόνα αυτή, ωστόσο, αλλάζει, όχι ακριβώς εντυπωσιακά, αλλά σίγουρα αισθητά την τελευταία δεκαετία, όπως φανερώνει ένα πέρασμα από τα δεκάδες στέκια των «άλλων» κοριτσιών σε Γκάζι, Μεταξουργείο, Μοναστηράκι, Εξάρχεια.

«Είμαι δυο χρόνια τώρα “out” και δεν το μετανιώνω καθόλου, παρότι μου έχει στοιχίσει. Πέρασα μεγάλο ζόρι με το σπίτι, άγριους καβγάδες, χειροδικίες κ.λπ. Φεύγοντας, είχα και τον πατέρα μου να λέει ότι τα αντικαταθλιπτικά που χρειάστηκε να πάρω ένα διάστημα ύστερα από εκείνη την τραυματική εμπειρία θα με γιάτρευαν… Με τη μεγάλη μου αδερφή μόλις τελευταία αποκαταστάθηκαν κάπως οι σχέσεις μας. Στο φιλικό μου περιβάλλον τα αγόρια το δέχτηκαν ευκολότερα από τα κορίτσια», θα πει η Άντα Κωστοπούλου, φοιτήτρια Ψυχολογίας. Ποιο είναι το δυσκολότερο στοίχημα γι’ αυτήν ως νέα κοπέλα; «Η προσωπική αποδοχή… Είναι ένας πόλεμος που επιβάλλεται να κερδίσεις. Σχέσεις και φίλοι έρχονται και παρέρχονται, το τι κάνεις εσύ μ’ εσένα μένει. Έχει τύχει να είμαι τρυφερά με τη σχέση μου στον δρόμο και ν’ ακούω διάφορα σχόλια, όμως δεν ενοχλούμαι, όλα στο παιχνίδι είναι – κάποτε θα συνηθίσουν! Την κοινωνία τη διαμορφώνουμε, νομίζω, εμείς οι άνθρωποι και μερικές φορές χρειάζεται ένα σοκ για να πάει λίγο παραπέρα. Καθένας μας είναι μοναδικός και όμορφος επειδή είναι διαφορετικός», λέει με σθένος.

Κορίτσια σαν αυτή έχουν πια αξιόλογη παρουσία και στο Διαδίκτυο –μπλογκ, ιστολόγια ενημερωτικά ή γνωριμιών–, και φυσικά στο facebook, όπου συναντάς «out» προφίλ προσώπων και ομάδων από αρκετές ελληνικές πόλεις. «Εκείνο που κυρίως έβγαλε τη λεσβιακή εικόνα από την ντουλάπα είναι η queer θεωρία που κατέρριψε τα κοινωνικά φύλα και τους ρόλους τους. Σήμερα είμαστε πιο ορατές, ενώ αλλάζουν και τα ήθη. Το lesbian.gr έχει πάνω από 15 χρόνια ζωής, με διαρκώς αυξανόμενη επισκεψιμότητα και πάνω από 47.000 αγγελίες γνωριμιών. Πλέον, εμφανίζονται πλήθος αγγελίες στρέιτ ανδρών που δεν ζητάνε το κορεσμένα αναμενόμενο, να κάνουν σεξ με λεσβίες, αλλά να υποταχτούν πλήρως σε αυτές. Σεμνές, υποτακτικές αγγελίες, πλήρης παράδοση σε λεσβιακά strap on! Το 50% αγγίζει το ποσοστό αγγελιών από άντρες και ζευγάρια που με σεβασμό και ευγένεια αναζητούν ομοφυλόφιλες γυναίκες ώστε να καθοδηγήσουν εκείνες τις ερωτικές τους επιθυμίες. Βέβαια, στην Ελλάδα η απελευθέρωση έχει δρόμο μπροστά της», λέει η Μαρία Cyber, που δραστηριοποιείται πολλά χρόνια στον χώρο – «τρέχει» τον ιστότοπο lesbian.gr, το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Outview και τα Cyberdyke πάρτι.

Η εποχή που οι λεσβίες απομονώνονταν, κρύβονταν, συναντιούνταν μόνο νύχτα και υπήρχαν στέκια όπου απαγορευόταν «διά ροπάλου» κάθε αρσενικό μοιάζει πολύ μακρινή κι ας μην έχουν περάσει ούτε τρεις δεκαετίες από τότε. Οι νέες γενιές είναι πιο άνετες, μοντέρνες, δραστήριες, κυκλοφορούν, διασκεδάζουν, δημιουργούν, «παρασύροντας» και τις παλιότερες, που καμαρώνουν. Στήνουν εκδηλώσεις, πάρτι, φεστιβάλ, εκδρομές, κατεβαίνουν στα Prides, όπου φέτος οι εθελόντριες ήταν περισσότερες από ποτέ, κάνουν ακτιβισμό, γράφουν, εκδίδουν, διευθύνουν LGBT επιχειρήσεις.

«Αυτές οι κοπέλες θα φέρουν, πιστεύω, την αλλαγή, γιατί σε μεγάλο ποσοστό είναι απενοχοποιημένες, αποτινάσσουν τα σκουριασμένα πρότυπα, έχουν πολύ ευρύτερη πληροφόρηση κι ερεθίσματα χάρη στο Ίντερνετ και στα κοινωνικά δίκτυα και ζουν το σήμερα ουσιαστικά», μας λέει η DJ Fo. «Οι σημερινές λεσβίες είναι πιο χαρούμενες, πιο περήφανες, πιο απελευθερωμένες, προσέχουν περισσότερο τον εαυτό τους, είναι πιο έτοιμες ν’ ανοιχτούν και να διεκδικήσουν πράγματα, κάτι που βρίσκω συγκινητικό. Επίσης, έχει εξαλειφθεί ο παλιότερος “ανταγωνισμός” και η επιφυλακτικότητα με τους γκέι άντρες – πλέον συνεργάζονται, αλληλοϋποστηρίζονται και συνυπάρχουν πιο άνετα. Έχουμε, άλλωστε, κοινούς, στόχους! Μεγαλύτερο πρόβλημα θεωρώ την “αυτοομοφοβία”. Αν αποδεχόμασταν όλοι εξαρχής τη φύση μας, δεν θα χρειαζόταν ούτε να φτιάχνουμε ταυτότητες ούτε να συζητάμε.

Ανθρώπους ερωτεύεσαι, όχι φύλα», συμπληρώνει η Μαίρη Ψαρουδάκη, επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται χρόνια στη λεσβιακή σκηνή (Sodade, Noiz, Μυροβόλος). Ένας αστικός μύθος λέει ότι τα καταφέρνουν καλύτερα από τους γκέι άντρες, όντας πιο επίμονες, πιο επιμελείς και με λιγότερο απαιτητική σεξουαλικότητα – άλλος ένας ανάμεσα στους πολλούς που τις περιβάλλουν, όπως απαντούν οι συνομιλήτριές μου. Εξακολουθούν, άλλωστε, να τις περιβάλλουν ταμπού και προκαταλήψεις, ειδικά στην επαρχία, όπου μια λεσβία «απλώς περιμένει να μεγαλώσει για να φύγει», καθώς λέει ένα γνωμικό.

«Στην Αθήνα είμαι εντελώς out, στην επαρχιακή πόλη απ’ όπου κατάγομαι είμαι πιο μαζεμένη, για χάρη των δικών μου. Ξέρουν για μένα, δεν θέλω όμως να τους δυσκολέψω περισσότερο. Η μητέρα μου είναι σχετικά άνετη, ο μεγάλος αδελφός επίσης, με τον πατέρα έχω ακόμα ένα θεματάκι, αλλά πιστεύω ότι θα ξεπεραστεί! Οι περισσότερες παρέες μου είναι συνειδητοποιημένες, ίσως επειδή προέρχονται από τον χώρο του ακτιβισμού. Στο Γκάζι τώρα, ναι, κατεβαίνουν πολλές κοπέλες, λίγες όμως είναι πραγματικά απελευθερωμένες, κάτι που φαίνεται μόλις βρεθούν εκτός στεκιών». Βλέπει να υπάρχει ακόμα πολλή καταπίεση, ομοφοβία, σεξισμός, στερεότυπα. Την ενδιαφέρει η θεσμική κατοχύρωση, το Σύμφωνο, ο γάμος; «Λίγο με νοιάζουν, να σου πω, όμως θα ήθελα κάποια νομική αναγνώριση για τα παιδιά που, ναι, σκοπεύω να αποκτήσω. Περισσότερο με χαλάνε μικροπράγματα της καθημερινής ζωής, όπως π.χ. το να μπορείς να φλερτάρεις δημόσια, κάτι αυτονόητο για μια στρέιτ, όχι όμως για μένα. Το διεκδικώ, βέβαια», λέει η Άννι Παπάζογλου, φοιτήτρια της ΑΣΟΕΕ.

Οι περισσότερες κοπέλες δύσκολα τολμούν, ακόμα, να μιλήσουν επώνυμα ή να φωτογραφηθούν. Το «bi» μπορεί να συγχωρεθεί, να περάσει μέχρι και για στυλ – στο εξωτερικό, πολλές σταρ και μοντέλα εκφράζουν πλέον ανοικτά τις ομοφυλόφιλες επιθυμίες τους, προσβλέποντας, βέβαια, και στη διαφήμιση, εφόσον ερεθίζουν έτσι περισσότερο τη φαντασία του ανδρικού πληθυσμού–, το «λεσβία σκέτο» είναι πιο δυσκολοχώνευτο. Αργά, αλλά σταθερά, ωστόσο, βγαίνουν προς τα έξω, διευρύνουν και ισχυροποιούν την κοινότητά τους, κόντρα στον ανασταλτικό, εν γένει, παράγοντα «κρίση». Με το καλό! Ο δρόμος της απελευθέρωσης ποτέ και πουθενά δεν ήταν στρωμένος με ρόδα, όμως καθένας μας αξίζει να διεκδικήσει την προσωπική του ολοκλήρωση και ευτυχία.

Οι Αθηναίες λεσβίες και τα στερεότυπα της κοινωνίας: Tρεις γυναίκες ειδικοί φέρνουν το φαινόμενο στα ίσα του.

1. Βενετία Καντσά,

λέκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας & Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

«Παρατηρείται, πράγματι, σήμερα μεγαλύτερη λεσβιακή ορατότητα σε χώρους κυρίως καλλιτεχνικούς και ακτιβιστικούς. Υπάρχουν, επίσης, σημεία αναφοράς, κείμενα, ταινίες, εικόνες, δράσεις κ.λπ. απ’ όπου κάποια μπορεί να ξεκινήσει την αναζήτησή της, δίχως να αισθάνεται η μόνη λεσβία στον κόσμο. Ωστόσο, μέσα στα σπίτια, στους χώρους εργασίας, στην εκπαίδευση, στην πολιτική, στη Βουλή κ.λπ., οι έμφυλες και σεξουαλικές διακρίσεις εξακολουθούν. Η βιασύνη μας να πανηγυρίσουμε αυτήν τη διαφαινόμενη λεσβιακή “παρουσία” καθιστά πολλές άλλες σχέσεις αόρατες, συμβάλλοντας στη αποσιώπηση έμφυλων και σεξουαλικών αποκλεισμών. Με άλλα λόγια, η αποκλειστική εστίαση σε “δημόσιες” λεσβιακές εμφανίσεις και η έμφαση στην αναγνώριση και αποδοχή του “lesbian chick” καταλήγει στην περαιτέρω απόκρυψη άλλων στιγμών, όπου η λεσβιακή συνθήκη αποσιωπάται, κατηγορείται και, έμμεσα ή άμεσα, τιμωρείται».

2.Αλεξάνδρα Χαλκιά,

καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, Πάντειος

«Tα επίπεδα ανεκτικότητας προς τη σεξουαλική ετερότητα έχουν οπωσδήποτε αλλάξει σε αρκετές χώρες. Ώσπου να αναφερθούμε σε κάποιου είδους οικουμενική ισότητα, όμως, υπάρχει απόσταση μεγάλη. Καταρχάς, η αυξημένη ορατότητα και η σύνδεσή της με κάτι καλό αφορά κυρίως ένα υποσύνολο των γυναικών που προτάσσουν τη λεσβιακή ταυτότητα. Υπάρχουν ταξικές, εθνοτικές, ηλικιακές κ.λπ. προϋποθέσεις για την ορατότητα αυτή και τη σύνδεσή της με κάποια “προνόμια”. Αρκεί να σκεφτούμε μια λεσβία που είναι άνεργη, δασκάλα ή μαθήτρια, μια λεσβία παιδίατρο ή γιαγιά για να κατανοήσουμε την περιορισμένη εμβέλεια αυτού του “boom” ή του “chic”. Τώρα, το “μοδάτο” lesbian look, ενώ συνδέεται με τη βελτίωση της ορατότητας, παραμένει στο πεδίο των στερεοτύπων που, ενώ μοιάζουν απελευθερωτικά, συχνά αποδεικνύονται επιβλαβή, παράγοντας νέα σταθμά για την κοινωνική “αναγνώριση”. Βλέπε και το στερεότυπο της “super mom”, της υποδειγματικής εργαζόμενης και καταναλώτριας που “θυσιάζεται” σε δουλειά και σπίτι, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί νύχι και μαλλί στην εντέλεια».

3. Έλενα-Όλγα Χρηστίδου,

ψυχολόγος, ομάδα υποστήριξης Colour Youth

«Στάθηκα τυχερή. Μεγάλωσα με αποδοχή και υποστήριξη, εφόσον οι γονείς μου, όντας μποέμ και φιλελεύθεροι, με αποδέχτηκαν εύκολα… Αυτή την υποστήριξη προσπαθώ να μεταδώσω στα νεότερα παιδιά μέσα από τη C.Y. Ούτε εγώ, άλλωστε, θα ταίριαζα με μια γυναίκα που “κρύβεται”. Τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι η ενοχικότητα και η συγκάλυψη, η “διπλή ζωή” που λέμε. Για τις νέες λεσβίες ειδικότερα, ένα άλλο θέμα είναι πως το στενό τους περιβάλλον αντιμετωπίζει συνήθως την επιλογή τους απλώς ως μια “φάση” που θα περάσει μόλις ανακαλύψουν την πραγματική “φύση” τους, περισσότερο από ό,τι στα γκέι αγόρια».

Από τον Θοδωρή Αντωνόπουλο για τη Lifo