Οι 50 ροζ αποχρώσεις ενός εκδοτικού φαινομένου

«Καλέ μου κύριε, καλή μου κυρία, το “Πενήντα αποχρώσεις του γκρι” μάς τελείωσε».Βιβλιοπωλείο Ατλαντίς στην Οία της Σαντορίνης

Πάνω από 35.000 αντίτυπα στην Ελλάδα σε δύο μήνες. Αναγνώστες, εκδότες, βιβλιοπώλες και κοινωνιολόγοι μιλούν για το απόλυτο μπεστσέλερ του καλοκαιριού

Μια νεαρή Αγγλίδα κρατά βιβλίο και διαβάζει δυνατά στις φίλες που συνωστίζονται κάτω από την ομπρέλα της σε παραλία της Κω. Το ειδυλλιακό στιγμιότυπο δημόσιας ανάγνωσης θυμίζει πίνακες του 19ου αιώνα, με τη διαφορά ότι οι κόρες εκείνης της εποχής θα ερυθριούσαν ως τις ρίζες των σεμνών πλεξίδων τους ακούγοντας το «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι» της πρωτοεμφανιζόμενης βρετανίδας συγγραφέως Ε. Λ. Τζέιμς.

Τη σκηνή μάς περιέγραψε 36χρονη Αθηναία που παραθέριζε στην Κω, παρατηρώντας ότι έβλεπε παντού στο νησί το αναγνωρίσιμο σκούρο εξώφυλλο του βιβλίου, με την ασημόγκριζη γραβάτα. «Αλλαζε μόνο η γλώσσα του τίτλου. Το διάβαζαν Αγγλίδες, Ισπανίδες, Ιταλίδες». Το διάβαζε βεβαίως και η ίδια. «Αισθανόμουν μέλος ενός κλαμπ γυναικών που διαβάζουν το βιβλίο μυστικά από τους άνδρες και τους σχολιάζουν κρυφά. Κοιτούσα τους άνδρες στην παραλία και αναρωτιόμουν ποιος θα μπορούσε να είναι ο κ. Γκρέι».

«Ω μαμά, αν ήξερες. Γνώρισα έναν πάμπλουτο τύπο ο οποίος θέλει κάποιου είδους κίνκι σεξουαλική σχέση, όπου δεν θα περνάει ο λόγος μου». Σε αυτή τη σκέψη της 22χρονης Αναστάζια για τον κ. Γκρέι, έναν 27χρονο γοητευτικό μεγαλοεπιχειρηματία με σκοτεινό παρελθόν και βάναυσα γούστα, συνοψίζεται όλη η υπόθεση μιας ιστορίας που εκτυλίσσεται σε 700 σελίδες και ακολουθείται από δύο εξίσου χορταστικές συνέχειες.

Η άβγαλτη νεαρή ερωτεύεται το κελεπούρι και υποτάσσεται, εν πρώτοις, στις επιταγές του, με απώτερο σκοπό να γιατρέψει τη συναισθηματική αναπηρία του και να τον κάνει να την αγαπήσει. Πρωτοτυπία μηδέν σε αυτόν τον συγκερασμό παραμυθιού της Σταχτοπούτας, σαπουνόπερας α λα «Τόλμη και γοητεία», Αρλεκιν και σεξουαλικών αναφορών ύφους «Cosmopolitan». Γιατί πούλησε παγκοσμίως 40 εκατ. αντίτυπα, σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, και μεταφράζεται σε 37 γλώσσες;

Προτού ακόμη κυκλοφορήσει το βιβλίο, γυναίκες, ως επί το πλείστον, από 25 ως 50 ετών στην Αθήνα, κατά μία πενταετία νεότερες στη Θεσσαλονίκη, ζητούσαν στα βιβλιοπωλεία το βιβλίο, μας πληροφόρησαν ο Στέφανος Τζίφος από την «Πολιτεία» στην Αθήνα και ο Κυριάκος Γιαλένιος από τον «Ιανό» στη Θεσσαλονίκη. Στους δυο μήνες κυκλοφορίας του πρώτου τόμου στην Ελλάδα, οι πωλήσεις του ξεπέρασαν τα 35.000 αντίτυπα και τα 230 e-books, μας ενημερώνει η Αννα Πατάκη, η οποία έσπευσε τον περασμένο Μάρτιο να αγοράσει τα δικαιώματα για την ελληνική έκδοση της τριλογίας. Το βιβλίο κυριάρχησε στα μπεστ σέλερ του καλοκαιριού, λένε οι βιβλιοπώλες, και έστειλε τις αναγνώστριες πίσω στα καταστήματα για τον δεύτερο και τον τρίτο τόμο της τριλογίας, που θα κυκλοφορήσουν στα ελληνικά τον Οκτώβριο και τον Δεκέμβριο αντίστοιχα.

«Η συγγραφέας ξαναλέει μια ερωτική ιστορία προσθέτοντας ένα νέο στοιχείο που δηλώνει πολλά για τη σύγχρονη κοινωνία. Ο τρόπος με τον οποίο αφηγείται την ιστορία ενός δυσλειτουργικού ανθρώπου που δεν μπορεί να αγαπήσει είναι που συγκινεί το αναγνωστικό κοινό» υποστηρίζει η Αννα Πατάκη για την τριλογία που επί 27 εβδομάδες παραμένει στις πρώτες θέσεις της λίστας ευπωλήτων των «New York Times».

Το «νέο στοιχείο», το οποίο αποφεύγει να ονοματίσει η εκδότρια και το οποίο ερεθίζει την περιέργεια των αναγνωστών είναι, λένε οι βιβλιοπώλες, το σαδομαζοχιστικών αποχρώσεων σεξουαλικό περιεχόμενο του αποκαλούμενου «πορνό της μαμάς». «Το αγόρασα επειδή άκουσα ότι είναι πορνογράφημα γραμμένο από γυναίκα» παραδέχεται στο «Βήμα» 37χρονος αναγνώστης.

Ο θρίαμβος του μάρκετινγκ

Τα αφηγήματα της Τζέιμς δεν ανατρέπουν τους παραδοσιακούς ρόλους των δύο φύλων και τις κοινωνικές δομές. Ούτε μυούν τις γυναίκες στο καινό δαιμόνιο της πορνογραφίας, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι. Δημοσιεύματα του «Guardian», πολύ προτού κυκλοφορήσουν τα βιβλία της Τζέιμς, ανέφεραν αύξηση των περιπτώσεων εθισμού των γυναικών στην πορνογραφία από τότε που τους δόθηκε η δυνατότητα να την καταναλώνουν διακριτικά στο Internet.

Η ανατροπή που συμβαίνει με το φαινόμενο Πενήντα αποχρώσεις του γκρι βρίσκεται αλλού, καταλήγει ντοκυμαντέρ του βρετανικού Channel 4: στο γεγονός ότι «το βιβλίο που διέσχισε τα σύνορα ηπείρων και τάξεων άλλαξε τα συμφραζόμενα μέσα στα οποία διαβάζεται η πορνογραφία. Τώρα διαβάζεται στο τρένο, σε λέσχες ανάγνωσης, ακόμη και στο κομμωτήριο».

Με τις «Αποχρώσεις», το είδος της ρηχής λαϊκής ερωτογραφίας βγήκε από το περιθώριο και απαλλαγμένο από τα χυδαίας αισθητικής εξώφυλλα και τους χυμώδεις τίτλους των εκδόσεων του περιπτέρου, με φροντισμένη εκτύπωση και τίτλο αινιγματικό, εισέρχεται απενοχοποιημένο στην κεντρική σκηνή της μυθοπλασίας από την κύρια είσοδο και διεκδικεί την αποδοχή ενός ευρύτατου αναγνωστικού κοινού με το λογότυπο καταξιωμένων εκδοτικών οίκων: Random House, Mondadori, Πατάκης.

«Δεν δίστασα να το κυκλοφορήσω με την επωνυμία μας. Είναι ένα προϊόν ανάμεσα στα πολλά, δεν θεωρώ ότι αλλοιώνει τη φυσιογνωμία μας» απαντά η Αννα Πατάκη όταν τη ρωτάμε αν είχε επιφυλάξεις να συμπεριλάβει στον κατάλογο των εκδόσεων με τα παιδικά και εκπαιδευτικά βιβλία και τη σοβαρή λογοτεχνία το «πορνό της μαμάς». «Η παγκόσμια εκδοτική πορεία του είναι συναρπαστική και ένας μεγάλος εκδοτικός οίκος δεν μπορεί να αγνοεί τα εμπορικά προϊόντα» προσθέτει. Πόσω μάλλον σε περιόδους ύφεσης όπως η παρούσα, στις οποίες, όπως επισημαίνουν οι ιστορικοί του βιβλίου, το κυνήγι εκδοτών και βιβλιοπωλών για τα μπεστ σέλερ αγριεύει, καθώς αναζητείται μεγαλύτερο κέρδος από μικρότερο αριθμό τίτλων.

Οι συνθήκες επιτυχίας του βιβλίου έχουν ήδη δημιουργήσει μιμητές. Μια σειρά κυριών που επιδίδονται στο είδος αρχίζουν να κάνουν παρέα στην Τζέιμς στη λίστα των μπεστ σέλερ των «New York Times» και στα καθωσπρέπει βιβλιοπωλεία. Πρώτη η Αμερικανίδα Σίλβια Ντέι, με τον απροκάλυπτα ερωτικό τίτλο Γυμνή μπροστά σου, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τουλίπα, θυγατρική των εκδόσεων Ψυχογιός. Πανομοιότυπο στο σχήμα, στο εξώφυλλο και στο περιεχόμενο, το αφήγημα αυτό βαδίζει στα ίχνη των Αποχρώσεων. Δεν έχει ακόμη την ίδια εντυπωσιακή επιτυχία, μαρτυρεί όμως την αρχή μιας τάσης με συνέχεια.

Σε επιλογικό σημείωμά της η Ντέι ευχαριστεί την Τζέιμς που δημιούργησε μια αγορά στην οποία βρήκε καλή υποδοχή και το δικό της αφήγημα. Μετά τη «ροζ λογοτεχνία» θα κατακλύσει τα βιβλιοπωλεία η «ροζ τσόντα»; Βαρύς χειμώνας έπεσε στον πολιτισμό…

Η πορνογραφία και ο πρίγκιπας

«Πορνογραφικές αναπαραστάσεις του έρωτα και της σεξουαλικότητας παράγονται, με εμπορικούς σκοπούς, σε πάρα πολλά συγκείμενα. Το ότι συγγραφέας του βιβλίου είναι γυναίκα δεν είναι αξιοσημείωτο. Ούτε και η συγκεκριμένη πορνογραφική διάσταση του σαδομαζοχισμού που έχει επιλέξει να αξιοποιήσει στο μυθιστόρημά της» απαντά στο «Βήμα» σχετικά με τις ερμηνείες του φαινομένου Τζέιμς η Αλεξάνδρα Χαλκιά, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, η οποία μελετά θέματα φύλου και σεξουαλικότητας στην ελληνική κοινωνία.

«Το ζήτημα προκύπτει όταν η παραγωγή της πορνογραφίας συνδέεται με την παραγωγή πλούτου» εξηγεί. «Ετσι, στην προκειμένη περίπτωση, θα στεκόμουν περισσότερο στην ταξική διάσταση της πλοκής. Ενώ ο πλούσιος που ερωτεύεται και “σώζει” τη φτωχή κοπέλα αποτελεί κοινό τόπο στα ποικίλα ρομάντζα που κυκλοφορούν, η επιτυχία του συγκεκριμένου βιβλίου μπορεί να ιδωθεί μέσα από την οπτική της παρούσας συγκυρίας στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια, η εκ νέου δεινή θέση στην οποία βρίσκονται οι γυναίκες εντός της κρίσης, με την αιφνίδια μείωση εισοδημάτων τους που συνοδεύεται από την ταυτόχρονη εξάλειψη των όποιων κρατικών στηριγμάτων για τη φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων και αρρώστων, ενδεχομένως να δημιουργεί μια ανάγκη ή επιθυμία για υπερτονισμένες αφηγήσεις έμφυλης ετεροφυλόφιλης σωτηρίας. Την ώρα που η όποια προσομοίωση του “πρίγκιπα” των παραμυθιών λυγίζει, ως και εξαφανίζεται, μέρα με τη μέρα κάτω από την οικονομική βία που υφίστανται άνδρες και γυναίκες, το βιβλίο της Τζέιμς φαίνεται να παρέχει ένα είδος φαντασιακής διεξόδου όπου η ύπαρξη του πρίγκιπα, μπορεί, παρ’ όλα αυτά, να παραμείνει διανοητή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, και παγκοσμίως, το βιβλίο έρχεται να σταθεί ως ένα είδος συναισθηματικο-αφηγηματικού “τεκμηρίου” για το ότι, παρά τα φαινόμενα, η ηγεμονική μορφή αρρενωπότητας υπάρχει, αντέχει και εν τέλει νικά».
Λαμπρινή Κουζέλη
Πηγή tovima.gr