Η όπερα Ντον Τζοβάννι του Μότσαρτ στο Ηρώδειο

11, 13, 14 & 15 Ιουνίου στις 21.00

Ένα από τα σπουδαιότερα δημιουργήματα του δυτικού πολιτισμού, ο αριστουργηματικός Ντον Τζοβάννι του Μότσαρτ, παρουσιάζεται στο Ηρώδειο από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στις 11, 13, 14, 15 Ιουνίου 2014. Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής θα διευθύνει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός της ΕΛΣ Λουκάς Καρυτινός, τη σκηνοθεσία υπογράφει ο σπουδαίος Έλληνας σκηνοθέτης Γιάννης Χουβαρδάς στην πρώτη του συνεργασία με τη Λυρική, ενώ το καστ πλαισιώνουν διαπρεπείς Έλληνες και ξένοι μονωδοί.

Στον Ντον Τζοβάννι -ένα από τα ορόσημα του οπερατικού ρεπερτορίου- ο Μότσαρτ αποδίδει με τη μουσική του όλες τις όψεις της πορείας του ανθρώπου που τα βάζει με τον Θεό και παίρνει την τύχη του στα χέρια του. Στο  εμβληματικό αυτό έργο, που μουσικά υψώνει την αυλαία του Ρομαντισμού με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο, τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται, αφού η αμφισημία διαπερνά το ποιητικό κείμενο αλλά και τη μουσική.

Η υπόθεση αφορά τις ερωτικές περιπέτειες του ακόλαστου Ισπανού ευγενούς Ντον Τζοβάννι. Σε μία από αυτές, αποπειράται να βιάσει τη Ντόννα Άννα. Προσπαθώντας να διαφύγει, σκοτώνει τον πατέρα της, ο οποίος επιστρέφει από τον κόσμο των νεκρών προκειμένου να πάρει εκδίκηση. Καθώς ο Ντον Τζοβάννι δεν μετανοεί για όσα έχει πράξει, οδηγείται στην Κόλαση. Η όπερα ολοκληρώνεται με το αυτονόητο για την εποχή, ηθικό δίδαγμα.

Στον Ντον Τζοβάννι ο Μότσαρτ φέρνει σε διάλογο στοιχεία της (διεθνούς) ιταλικής σοβαρής όπερας και της κωμικής όπερας, η οποία απηχεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε έθνους. Η έντονα δραματική μουσική που συνοδεύει την εμφάνιση του υπερκόσμιου στοιχείου και οι εκτενείς άριες των ευγενών έρχονται σε άμεσο διάλογο με τον ανάλαφρο, καθημερινό ήχο των κωμικών χαρακτήρων. Μέσα από την αντιπαράθεση και τη σύνθεση ενισχύεται το ξεχωριστό ύφος καθενός από τους δύο κόσμους, ενώ η σύνθεσή τους είναι καινοφανής στην ιστορία της όπερας.

Ο μέχρι πρότινος Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Γιάννης Χουβαρδάς, στην πρώτη του σκηνοθεσία όπερας στην Ελλάδα και στην πρώτη του συνεργασία με την ΕΛΣ, αναζητά τα ψυχολογικά κίνητρα του ήρωα, ο οποίος «κακοποιεί τους πάντες και τα πάντα, αλλά πρωτίστως τον εαυτό του, ψάχνοντας τη βαθιά επαφή με κάτι, που προφανώς έχει στερηθεί από την παιδική του ηλικία» σύμφωνα με το σκηνοθέτη. Η δράση τοποθετείται σε μια άδεια, παγωμένη, νυχτερινή πλατεία κάπου στην κεντρική Ευρώπη, όπου περιφέρονται «υπάρξεις ντυμένες με μια ακατέργαστη τραχύτητα, για να προστατεύονται από την παγωνιά και την ωμότητα του τοπίου και των άλλων ανθρώπων» όπως εξηγεί ο Γιάννης Χουβαρδάς, ο οποίος έχει σκηνοθετήσει παραγωγές όπερας με μεγάλη επιτυχία σε Ευρωπαϊκά Λυρικά θέατρα όπως η Όπερα του Γκαίτεμποργκ, και η Βασιλική Όπερα της Κοπεγχάγης. Σε ένα πρωτοποριακό για την εποχή του έργο όπως ο Ντον Τζοβάννι, η διεισδυτική ματιά του Γιάννη Χουβαρδά αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον ανοιχτό χώρο του ρωμαϊκού ωδείου.

Τα σκηνικά υπογράφει η διακεκριμένη σκηνογράφος-αρχιτέκτων Εύα Μανιδάκη, τα κοστούμια η ενδυματολόγος Ιωάννα Τσάμη και τους φωτισμούς ο Λευτέρης Παυλόπουλος. Την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης της παραγωγής έχει ο βραβευμένος μαέστρος και μόνιμος αρχιμουσικός της ΕΛΣ Λουκάς Καρυτινός. Ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος έχει την ευθύνη της διεύθυνσης της Χορωδίας της ΕΛΣ.

Έργο-πρόκληση για τους τραγουδιστές της όπερας, ο Ντον Τζοβάννι θεωρείται ένα από τα πιο δημοφιλή έργα του ρεπερτορίου για τις υπέροχες άριες, τα ντουέτα και τα χορωδιακά μέρη.  Στη νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, τους βασικούς ρόλους ερμηνεύουν Έλληνες και ξένοι μονωδοί με διεθνή ακτινοβολία.

Σημείωμα του σκηνοθέτη
Η απέραντη ερημιά μιας άδειας, παγωμένης, νυχτερινής πλατείας, κάπου στην κεντρική Ευρώπη. Ο ανασφαλής γόης και άεργος αλητόβιος Ντον Τζοβάννι επιτίθεται στην κόρη του ηλικιωμένου ιδιοκτήτη του μπαρ της πλατείας για να τη βιάσει. Όταν ο πατέρας προστρέχει σε βοήθεια της κόρης του, ο Ντον Τζοβάννι τον σκοτώνει. Συνεργός του είναι ο υποτακτικός του, Λεπορέλλο, που πάντα αρνείται την ευθύνη της συμμετοχής του σε όλα τα εγκλήματα του αφεντικού του.

Ό,τι θα ακολουθήσει δεν είναι η γλαφυρή εξιστόρηση των ηρωικών ερωτικών κατορθωμάτων του διάσημου εραστή, αλλά η μανική συσσώρευση μιας σειράς σκληρών, βίαιων πράξεων εκ μέρους του Ντον Τζοβάννι εις βάρος όποιας γυναικείας μορφής -αλλά και ανδρικής, αν χρειαστεί- βρεθεί στον δρόμο του, αλλά, εν τέλει και κυρίως, εις βάρος του ίδιου του του εαυτού, που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αυτοκαταστροφή. Σ’ αυτή την αριστουργηματική όπερα, όπου κυριαρχεί η βία σε όλες της τις μορφές και η αγάπη απουσιάζει παντελώς, ο  Ντον Τζοβάννι κακοποιεί τους πάντες και τα πάντα, αλλά πρωτίστως τον εαυτό του, ψάχνοντας τη βαθιά επαφή με κάτι, που προφανώς έχει στερηθεί από την παιδική του ηλικία. Η γοητεία της παράστασης έγκειται στη σκοτεινή έλξη που ασκεί σε γυναίκες και άνδρες ο πρωταγωνιστής του έργου, αλλά και στις αλληλοδιάδοχες ανατροπές των σχεδίων του, ανατροπές που μοιάζουν να προέρχονται από ένα μυστηριώδες χέρι, που παρακολουθεί αόρατα αλλά ανελλιπώς την πορεία του. Η νέμεση που επέρχεται στο τέλος δεν είναι ακριβώς άνωθεν παρέμβαση, αλλά περισσότερο η βίαιη πρόσκρουση μιας αστραφτερής λιμουζίνας με σπασμένα φρένα που τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα σ’ έναν εκτυφλωτικό, σκληροτράχηλο κατήφορο, πάνω στον τοίχο που φέρει την επιγραφή «Φινάλε». Θεία εκδίκηση; Καπρίτσιο της τύχης; Ή ακραία προσωπική επιλογή, μια σκηνοθετημένη αυτοανάφλεξη;

Τόπος δράσης, μια μεγάλη επιφάνεια χτισμένη με γνήσια υλικά, αλλά μισοκατεστραμμένη από το χρόνο και τους ανθρώπους, υπάρξεις ντυμένες με μια ακατέργαστη τραχύτητα, για να προστατεύονται από την παγωνιά και την ωμότητα του τοπίου και των άλλων ανθρώπων.

Και η χαρά της ζωής; Παντού και σε όλα: στη μουσική, στα λόγια, στις κινήσεις, στις συμπεριφορές, μόνο που εδώ δεν έχει την παιδική αθωότητα του Παραδείσου, αλλά τη σκοτεινή αγριότητα της Κόλασης.
Γιάννης Χουβαρδάς

Ο Ντον Τζοβάννι με μια ματιά
Αμαντέ, Αμαντέο, Αμαντέους / Πολλοί νιώθουν μεγάλη οικειότητα προς το πρόσωπο του Μότσαρτ, ίσως επειδή σε πρώτο επίπεδο αρκετές συνθέσεις του ηχούν ευχάριστα. Ωστόσο, παρεξηγήσεις που έχουν αποκτήσει ισχύ κοινών τόπων έχουν πλάσει μία  εικόνα αρκετά διαφορετική από την πραγματικότητα. Ήδη από το 19ο αιώνα, στο πλαίσιο εξιδανίκευσης του συνθέτη, ξεκίνησαν παραποιήσεις που αλλοίωσαν ακόμα και το όνομά του. Έτσι, υιοθετήθηκε το πομπώδες λατινικό Amadeus, που ο ίδιος χρησιμοποιούσε σπανιότατα και μόνον αστειευόμενος, αντί του γαλλικού Amadé ή του ιταλικού Amadeo, με τα οποία υπέγραφε συνήθως και με τα οποία απέδιδε το βαφτιστικό του Theophilus. Μέσα που αποτείνονται στο ευρύ κοινό, όπως ο κινηματογράφος, εξακολουθούν να συμβάλλουν σε στρεβλώσεις και ως προς την προσωπικότητα του συνθέτη. Όμως, σήμερα πλέον δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μότσαρτ υπήρξε ένας διανοούμενος, μία από τις σημαντικότερες, πιο ανήσυχες και ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της εποχής του, χαρισματικός, ευαίσθητος, με υψηλά ιδανικά. Η σύγχρονη μουσικολογική έρευνα προσθέτει καθημερινά ψηφίδες σε ένα πορτρέτο του οποίου διαρκώς αποκαλύπτονται νέες, όλο και πιο συναρπαστικές όψεις.

Το έργο / Το δίπρακτο ποιητικό κείμενο του Ντα Πόντε βασίστηκε σε προγενέστερο του Τζοβάννι Μπερτάτι [Giovanni Bertati] για την όπερα του Τζουζέππε Γκατσανίγκα [Giuseppe Gazzaniga] Ντον Τζοβάννι ή Ο πέτρινος συνδαιτυμόνας [Don Giovanni o sia Il convitato di pietra], που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Βενετία το 1787. Η υπόθεση αφορά τις ερωτικές περιπέτειες του ακόλαστου Ισπανού ευγενούς Ντον Τζοβάννι. Σε μία από αυτές, αποπειράται να βιάσει τη Ντόννα Άννα. Προσπαθώντας να διαφύγει, σκοτώνει τον πατέρα της, ο οποίος επιστρέφει από τον κόσμο των νεκρών προκειμένου να πάρει εκδίκηση. Καθώς ο Ντον Τζοβάννι δεν μετανοεί για όσα έχει πράξει, οδηγείται στην Κόλαση. Η όπερα ολοκληρώνεται με το αυτονόητο για την εποχή, ηθικό δίδαγμα.

Κωμωδία ή δράμα; / Ο Ντα Πόντε χαρακτήρισε το ποιητικό του κείμενο με τον όρο dramma giocoso, ο οποίος αποδόθηκε αρκετά νωρίς ως παιγνιώδες δράμα. Ο ίδιος ο Μότσαρτ καταχώρησε την όπερα στον ιδιόχειρο κατάλογο των έργων του ως opera buffa, δηλαδή κωμική όπερα. Εκτός από τα ουσιαστικά στοιχεία του έργου, θέματα δομής, μουσικού χαρακτηρισμού προσώπων κ.ά., που παραπέμπουν ευθέως σε κωμική όπερα, σήμερα πλέον οι μουσικολόγοι συμφωνούν και ως προς το τυπικό μέρος: δέχονται, δηλαδή, ότι στα τέλη του 18ου αιώνα ο όρος dramma giocoso δεν σήμαινε παρά μουσική κωμωδία, τίποτε διαφορετικό από τον όρο opera buffa. Την εποχή του Μότσαρτ οι όροι δεν χρησιμοποιούνταν με την αυστηρότητα στην οποία συχνά επιμένουμε σήμερα.

Ντον Τζοβάννι – Β. Α. Μότσαρτ
11, 13, 14, 15 Ιουνίου 2014 / Ώρα έναρξης παραστάσεων: 21.00
Ωδείο Ηρώδου Αττικού
Μουσική διεύθυνση Λουκάς Καρυτινός
Σκηνοθεσία Γιάννης Χουβαρδάς
Σκηνικά: Eύα Μανιδάκη
Κοστούμια: Iωάννα Τσάμη
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Διευθυντής Χορωδίας: Aγαθάγγελος Γεωργακάτος
Ντον Τζοβάννι:   Φράνκο Πομπόνι (11, 13/6)
Διονύσης Σούρμπης (14, 15/6)
Ντόννα Άννα:      Μυρτώ Παπαθανασίου (11, 13, 15/6)
Φραντσέσκα Ντόττο (14/6)
Ντον Οττάβιο:      Aντώνης Κορωναίος (11, 13, 15/6)
Μούζα Νκούνα (14/6)
Διοικητής:   Δημήτρης Καβράκος (11, 13, 15/6)
Τάσος Αποστόλου (14/6)
Ντόννα Ελβίρα:    Τσέλια Κοστέα (11, 13, 15/6)
Μαρία Λουίτζα Μπόρσι (14/6)
Λεπορέλλο:          Χριστόφορος Σταμπόγλης (11, 13, 15/6)
Χοσέ Φαρδίγια  (14/6)
Μαζέττο:    Πέτρος Μαγουλάς
Tσερλίνα:    Μαρία Μητσοπούλου

Συμμετέχει η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ

ΠΡΟΠΩΛΗΣΗ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ:

Στα Ταμεία τoυ ΘΕΑΤΡΟΥ ΟΛΥΜΠΙΑ, Ακαδημίας 59-61, Αθήνα. Τρίτη με Κυριακή 09.00–21.00 & Δευτέρα 09.00-16.00. Τηλ. πωλήσεις 210 3662 100, 210 3612 461, 210 3643 725 & στα εκδοτήρια του Φεστιβάλ Αθηνών, Πανεπιστημίου 39, 105 64 Αθήνα. Δευτέρα-Παρασκευή 09.00–17.00, Σάββατο 09.00–15.00 / Τηλ. 210 3272 000.