Χρήστος Χωμενίδης: ο Ανδρέας, ο Γιωργάκης και η ΔΗΜΑΡ

Ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης σε διαδικασία αυτοκριτικής. Μιλά για τον Ανδρέα, τον Γιωργάκη, τη σχέση του με τη ΔΗΜΑΡ και τις λαϊκές αποπλανήσεις.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο μποέμ του σοσιαλισμού που τον αγαπήσατε και τον αρνηθήκατε, καθορίζει την τύχη του ήρωά σας στο τελευταίο σας βιβλίο. Είχατε την ανάγκη να επιστρέψετε τη μνήμη στα χρόνια της Αλλαγής;
Ό,τι κι αν λέμε, ο Ανδρέας Παπανδρέου καθόρισε την τύχη όχι μονάχα του κεντρικού ήρωα στο μυθιστόρημά μου «Ο Κόσμος στα Μέτρα του» αλλά και ολόκληρης της γενιάς μας. Η Ιστορία δεν τον έχει ακόμα αποτιμήσει οριστικά: Η Αλλαγή του 1981 ενοχοποιείται στις μέρες μας ως η αφετηρία όλων των κακών που οδήγησαν στην παρούσα βαθύτατη κρίση. Ας μην ξεχνάμε ωστόσο πως ο Ανδρέας Παπανδρέου στάθηκε ο πρωθυπουργός που εκσυγχρόνισε το οικογενειακό δίκαιο και κατάργησε την προίκα, που αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση, κυρίως δε που ομογενοποίησε μια κοινωνία, η οποία από τον Εμφύλιο και εντεύθεν ήταν χωρισμένη σε πολίτες πρώτης και δεύτερης κατηγορίας. Η μεταπολιτευτική Ελλάδα αναμφισβήτητα αναπτύχθηκε σε στρεβλές δομές, εξέθρεψε και χειροκρότησε φαινόμενα ακραίας αναξιοκρατίας και διαφθοράς. Υπήρξε, από την άλλη, η πιο μακροχρόνια περίοδος ειρήνης από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Η «Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία», με όλες τις παθογένειες της, λειτούργησε επί 35 χρόνια αδιατάρακτα, δίχως αιματηρούς διχασμούς, και έδωσε και στα λιγότερο προνομιούχα παιδιά της την ευκαιρία να μορφωθούν, να ταξιδέψουν, να ευδοκιμήσουν… Σήμερα έχει έρθει η ώρα του τσουχτερότατου λογαριασμού. Και μαζί η ώρα της αυτοκριτικής και του επανακαθορισμού μας. Στην οδυνηρή μα πάντως γόνιμη διαδικασία επαναφεύρεσης του εαυτού μας και σχεδιασμού ενός διαφορετικού μέλλοντος, καλό είναι να μην ξεχνάμε το εξής: “It takes two to tango”. Ουδέποτε ο χαρισματικός ηγέτης ή οι δόλιες ηγεσίες δεν αποπλανούν έναν λαό, ο οποίος δεν αφήνεται να αποπλανηθεί και να εξαπατηθεί… 

Η Δημοκρατική Αριστερά – στην οποία και ανήκετε – μεγαλώνει γρήγορα. Πολυσυλλεκτικό κόμμα, οι δημοσκοπήσεις το φέρνουν τρίτη δύναμη. Υπάρχει μέλλον στην Ελλάδα αριστερής διακυβέρνησης; Ή η αριστερά ταγμένη σε μια μη ρεαλιστική ιδεολογία, γίνεται χωνευτήρι παραπόνων;
Καταρχήν ούτε εγώ ούτε κανείς μας δεν ανήκει σε κανένα κόμμα. Τα κόμματα θα έπρεπε να ανήκουν σε εμάς, τους ενεργούς πολίτες. Όποτε αυτονομούνται και καταντούν γραφειοκρατικοί μηχανισμοί αναπαραγωγής μικρών και μεγάλων εξουσιών, γίνονται βδέλλες επάνω στο κοινωνικό σώμα… Σε ό,τι αφορά τη Δημοκρατική Αριστερά, φοβάμαι ότι η δημοσκοπική της εκτίναξη δεν οφείλεται διόλου σε εμένα. Εγώ είχα ευθαρσώς υποστηρίξει πως θα όφειλε να επιδιώξει, να απαιτήσει την ενεργό συμμετοχή της στις διαπραγματεύσεις για το δεύτερο Μνημόνιο, προκειμένου η κατανομή των βαρών να μην γίνει και πάλι σε βάρος των πιο ευπαθών μερίδων του πληθυσμού. Η πλειοψηφία της Δημοκρατικής Αριστεράς αποφάσισε να μην συνδιαμορφώσει αλλά να αντιπολιτευτεί σχεδόν κάθετα τις πολιτικές της κυβέρνησης Παπαδήμου. Η κάλπη ίσως να δικαιώσει αυτή την πολιτική. Εγώ επιμένω να πιστεύω ότι η Αριστερά για να έχει λόγο ύπαρξης οφείλει να βάζει τα χέρια της στη φωτιά, να επεξεργάζεται και να προτείνει συγκεκριμένες εναλλακτικές, να έχει το βλέμμα της στραμμένο στον ουρανό αλλά τα πόδια της γερά στερεωμένα στη γη…

Το παράδειγμα της τωρινής συγκυβέρνησης απέδειξε ότι ακόμα και σε περίοδο έκτακτης ανάγκης, δεν είμαστε ώριμοι να υπηρετήσουμε το μοντέλο αυτό. Εσείς, εάν το εκλογικό αποτέλεσμα το επιτάσσει, ποιον συνδυασμό θα προτείνατε να μας κυβερνήσει;
Ευελπιστώ ότι μετά τις εκλογές θα απελευθερωθούν επιτέλους και θα συμμαχήσουν οι δυνάμεις εκείνες που ομνύουν στην ανοιχτή κοινωνία. Που δεν διαπραγματεύονται επ’ ουδενί το ευρωπαϊκό κεκτημένο της χώρας. Που αντιλαμβάνονται πως η κοινωνική δικαιοσύνη καταντά νεκρό γράμμα άμα δεν συνδυάζεται με την παραγωγικότητα. Γιατί πώς να μοιράσεις δίκαια μιαν ανύπαρκτη πίτα; Ευελπιστώ σε ευρείες συναινέσεις και υπερβάσεις, ώστε η «Ελλάδα –ποντοπόρο καραβάκι» να νικήσει για μιαν ακόμα μια φορά την «Ελλάδα-περιχαρακωμένο χερσοχώραφο». Όπως είχε συμβεί το 1909…

Είχατε υπάρξει σύμβουλος του Γιώργου Παπανδρέου. Αν θυμάμαι σωστά, γράφατε ομιλίες του. Τι σας απομάκρυνε από το ΠΑΣΟΚ;
Ω, οι ευτυχισμένες μέρες! Το 2004, που ανέλαβε ο ΓΑΠ αρχηγός του Πασόκ, είχαμε όλοι σχεδόν την ψευδαίσθηση πως η χώρα καλπάζει προς τον 21ο αιώνα, με τα βασικά της προβλήματα λυμένα. Συνεργάστηκα επί δυο μήνες στη συγγραφή των λόγων του ΓΑΠ. Η σύντομη εκείνη περίοδος μού δίδαξε αρκετά ώστε να μην τον υποστηρίξω στην επαναδιεκδίκηση της ηγεσίας του Πασόκ το 2007. Ούτε να τον αποθεώσω το 2009, όπως έκαναν πολλοί από όσους σήμερα τον αποκαλούν προδότη και παριστάνουν τους αγανακτισμένους πολίτες ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι παρά αγανακτισμένοι πελάτες…

Με τον Ευάγγελο Βενιζέλο τα πράγματα θα αλλάξουν;
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος -όπως κάθε πρόσωπο ξεχωριστής ευφυΐας- έχει ως μεγαλύτερο εχθρό τον ίδιο τον εαυτό του. Εάν καταλάβει, για να παραφράσω τον Μαγιακόφσκι, ότι «οι λέξεις δεν πρέπει να αντανακλούν εμάς σαν τον καθρέφτη μα την πραγματικότητα να μεγεθύνουν», μπορεί να συμβάλει καίρια στην υπέρβαση της κρίσης. Αλλιώς θα έχουμε συμφορά απ’ το πολύ μυαλό…

Ποια πολιτική προσωπικότητα θα πρέπει να μελετήσουμε και να κλέψουμε συμπεριφορές;
Απ’ τους πολιτικούς της μεταπολεμικής Ευρώπης, ο πλέον ίσως πρωτοπόρος, απροκατάληπτος και επίκαιρος μέχρι σήμερα είναι ο Ενρίκο Μπερλίνγκουερ. Όλοι όσοι συμμετέχουν στα κοινά θα πρέπει να διαβάσουν και να ξαναδιαβάσουν τον «Ιστορικό Συμβιβασμό».

Έχετε αποκλείσει το ενδεχόμενο να κατέβετε υποψήφιος με τη ΔΗΜΑΡ στις επερχόμενες εκλογές;
Ναι. Το έχω αποκλείσει εντελώς. Πρώτον, επειδή πιστεύω ότι μπορώ να συνεισφέρω μια χαρά στο δημόσιο διάλογο, ασκώντας το ύπατο πολιτικό αξίωμα: Εκείνο του ενεργού πολίτη. Δεύτερον, γιατί είμαι συγγραφέας. Νοιώθω υπαρξιακά πλήρης και δημιουργικά μεστός μέσα στην τέχνη μου. Με τίποτα σχεδόν δεν θα άλλαζα τις ώρες που της αφιερώνω. Ακόμα όμως και αν πειθόμουν (από πατριωτικό αποκλειστικά καθήκον καθώς δεν έχω άλλο λόγο) να συμμετέχω στην κοινοβουλευτική διαδικασία, φοβάμαι ότι πολύ σύντομα θα έσπαγα το οποιοδήποτε κομματικό χαλινάρι. Και άρα θα πρόδιδα την εμπιστοσύνη του κόμματος που θα με είχε βάλει στα ψηφοδέλτιά του…

Προς το παρόν, ο κύριος τόπος διαμονής σας είναι η Κέρκυρα. Το παιδί σας έκανε να μετακομίσετε ή είχατε στο μυαλό σας να εγκαταλείψετε την Κυψέλη;
Κινούμαι μεταξύ Κυψέλης και Γαρίτσας. Η οποία Γαρίτσα είναι, τηρουμένων των αναλογιών, η Κυψέλη της Κέρκυρας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα παιδί μεγαλώνει ασύγκριτα πιο όμορφα στην επαρχία παρά στο κέντρο της Αθήνας. Αλλά και για μένα, το να ζω και να εξερευνώ την πανέμορφη Κέρκυρα αποτελεί ανέλπιστο δώρο.

Ζήσατε κι εσείς – όπως όλοι μας – τον εικονικό πλούτο της μεσαίας τάξης. Έχετε μετανιώσει για κάποια σας υπερβολή;
Δεν μετανιώνω για τίποτα. Απόλαυσα στο ακέραιο όλες τις υπερβολές μου και εξόφλησα πάντοτε το λογαριασμό. Ο πιο βαρύς –ξέρετε- λογαριασμός δεν είναι σε χρήματα αλλά σε δάκρυα…

Εγκαταλείψατε το σύνθημα «η ζωή είναι μικρή για να είναι θλιβερή, η ζωή είναι μεγάλη για να είναι καρναβάλι»;
Δεν είναι δικό μου το σύνθημα αυτό ούτε και το υιοθέτησα ποτέ. Γενικά δεν πορεύομαι βάσει συνθημάτων. Προτιμώ, αν είναι, τα αρχαία ρητά…

Έχετε πει ότι το δύσκολο στη συγγραφή είναι η περιγραφή της κανονικότητας. Στη ζωή ποιο είναι;
Θα σας απαντήσω με μια φράση του Ξενοφώντα: «…εκείνο δε κρίνω του ανδρός αγαστόν, το του θανάτου παρεστηκότος μήτε το φρόνιμον μήτε το παιγνιώδες απολίπειν εκ της ψυχής…». Είναι αξιοθαύμαστο (και πολύ δύσκολο) ενώ σε πλησιάζει ο θάνατος, ούτε την αυτοκυριαρχία σου να χάνεις ούτε και το χιούμορ σου. Το ίδιο ισχύει και για όσο ζεις.

* Το βιβλίο του Χρήστου Χωμενίδη «Ο κόσμος στα μέτρα του» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.

Της Λίνας Παπαδάκη από protagon